Ở Việt Nam, hiện nay bệnh tự kỷ đã trở nên ngày càng phổ biến. Có khoảng 200.000 người có chứng tự kỷ và con số này vẫn đang có xu hướng tăng lên. Đối với trẻ em, chưa có con số nghiên cứu chính thức về số lượng trẻ rối loạn phổ tự kỷ. Nhưng từ năm 2000 đến nay, số lượng trẻ được chẩn đoán và điều trị tự kỷ ngày càng tăng.
1. Tự kỷ là gì?
Tự kỷ là một loại khuyết tật phát triển suốt đời được thể hiện trong vòng 3 năm đầu đời. Tự kỷ là do rối loạn của hệ thần kinh gây ảnh hưởng đến hoạt động của não bộ. Tự kỷ được biểu hiện ra ngoài bằng những khiếm khuyết về tương tác xã hội, khó khăn về giao tiếp ngôn ngữ và phi ngôn ngữ, và hành vi, sở thích và hoạt động mang tính hạn hẹp và lặp đi lặp lại.
2. Nguyên nhân của bệnh tự kỷ
Tổn thương não hoặc não bộ kém phát triển do:
• Đẻ non tháng dưới 37 tuần.
• Cân nặng khi sinh thấp dưới 2.500g.
• Ngạt hoặc thiếu ô xy não khi sinh.
• Chấn thương sọ não do can thiệp sản khoa.
• Vàng da nhân não sơ sinh.
• Chảy máu não-màng não sơ sinh.
• Nhiễm khuẩn thần kinh như viêm não, viêm màng não.
• Thiếu ôxy não do suy hô hấp nặng.
• Chấn thương sọ não.
• Nhiễm độc thuỷ ngân.
Yếu tố di truyền:
• Bất thường về nhiễm sắc thể.
• Bệnh di truyền theo gen hoặc nhóm gen.
• Yếu tố môi trường
Ngoài ra còn có những yếu tố khác như: Môi trường kích thích (tác động không đáng kể) lên sự phát triển của trẻ trong 24 tháng đầu: chủ yếu cho trẻ xem vô tuyến truyền hình, quảng cáo, âm nhạc… thay cho sự quan tâm dạy dỗ của cha mẹ và gia đình; Một số hoá chất, kim loại nặng có thể gây tổn thương não.
3. Các dấu hiệu của bệnh tự kỷ:
Trẻ mắc bệnh tự kỷ có khuynh hướng tránh tiếp xúc và ít biểu lộ sự chú ý đến giọng nói của người khác. Các bé không thay đổi tư thế hoặc không giơ tay khi sắp được bồng bế như bao đứa trẻ bình thường khác. Biểu hiện cảm xúc thường thờ ơ và vẻ mặt không biểu cảm. Đó là những dấu hiệu bệnh tự kỷ có thể phát hiện từ khi bé còn là một đứa trẻ sơ sinh. Tuy nhiên, đó vẫn chưa phải là tất cả vì còn rất nhiều những dấu hiệu ở các mức độ khác nhau cho mỗi một dạng rối loạn phổ tự kỷ.
Một trẻ bị rối loạn phổ tự kỷ dạng nhẹ sẽ không có các triệu chứng chính xác giống như một đứa trẻ rối loạn phổ tự kỷ dạng nặng và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng cũng có thể khác nhau rất nhiều. Dưới đây là những dấu hiệu bệnh tự kỷ phổ biến:
Sự khác biệt xã hội ở trẻ em bị bệnh tự kỷ:
• Không hoặc rất ít khi giao tiếp bằng mắt
• Không cười hoặc không phản ứng với nụ cười của cha mẹ hoặc các biểu cảm gương mặt
• Không nhìn vào đối tượng hoặc các sự việc mà người khác chỉ tay vào hoặc đang tìm kiếm
• Không chỉ tay đến đối tượng hoặc sự kiện để gây sự chú ý
• Không có những biểu cảm trên gương mặt một cách thường xuyên
• Không thể cảm nhận người khác đang cảm thấy thế nào bằng cách nhìn vào biểu hiện trên khuôn mặt của họ
• Không tỏ ra đồng cảm với người khác
• Không thể kết bạn hoặc không quan tâm đến việc kết bạn
Sự khác biệt về giao tiếp ở trẻ bị bệnh tự kỷ
• Không dùng lời nói để chỉ ra nhu cầu của mình hay chia sẻ mọi điều với người khác
• Không nói những từ đơn khi đã 16 tháng tuổi
• Lặp lại chính xác những gì người khác nói mà không hiểu ý nghĩa (thường được gọi là parroting)
• Không phản ứng khi người khác gọi tên hoặc với các âm thanh khác (như còi xe hoặc tiếng “meo meo” của con mèo)
• Lẫn lộn giữa các đại từ xưng hô như gọi mình “bạn” và gọi bạn là “tôi”
• Có dấu hiệu không muốn giao tiếp
• Không bắt đầu hoặc không thể tiếp tục một cuộc trò chuyện
• Không sử dụng đồ chơi hoặc các đối tượng khác để mô phỏng cho người hay đồ vật trong cuộc sống thực sự khi chơi trò chơi đóng giả vai.
• Có thể đặc biệt thuộc lòng rất tốt với những con số, chữ cái, bài hát, một đoạn nhạc trên truyền hình, hoặc một chủ đề cụ thể.
• Có thể mất ngôn ngữ hay mất các kỹ năng giao tiếp xã hội khác (thường trong độ tuổi từ 15 và 24 tháng)
Sự khác biệt về hành vi (lặp đi lặp lại và ám ảnh bởi hành vi) ở trẻ em bị bệnh tự kỷ:
• Nhảy, quay, lắc lư, xoay tròn ngón tay, đi trên ngón chân trong một thời gian dài
• Thích lặp lại các thói quen, trật tự hay các nghi thức và rất khó khăn để thay đổi
• Bị ám ảnh bởi một hoặc vài hoạt động bất thường
• Chơi với các bộ phận của đồ chơi thay vì toàn món đồ (ví dụ: quay bánh xe của một chiếc xe tải đồ chơi)
• Dường như không có cảm giác đau đớn
• Có thể rất nhạy cảm hoặc không nhạy cảm với tất cả các mùi, âm thanh, ánh sáng và kết cấu
• Sử dụng tầm nhìn hoặc ánh mắt khác thường khi nhìn vào các đối tượng từ các góc độ khác thường
Ví dụ:
– Trẻ 12 tháng:
Một đứa trẻ phát triển theo mức độ điển hình sẽ quay đầu lại khi nghe tên của mình. Trong khi đó, trẻ bị tự kỷ có thể không quay lại nhìn, ngay cả khi tên của trẻ được lặp đi lặp lại nhiều lần, nhưng có thể trẻ sẽ phản ứng với các âm thanh khác.
– Trẻ 18 tháng:
Một đứa trẻ có kỹ năng nói chậm sẽ dùng cử chỉ hoặc sử dụng nét mặt biểu cảm để bù đắp cho sự chậm nói của mình.
Một đứa trẻ tự kỷ có thể không nỗ lực để bù đắp cho sự chậm nói của mình hoặc có thể lặp đi lặp lại những gì được nghe trên truyền hình.
– Trẻ 24 tháng
Một đứa trẻ phát triển theo mức độ điển hình sẽ chỉ mẹ mình trong bức ảnh và nhìn mẹ để chia sẻ niềm vui với mẹ.
Một đứa trẻ tự kỷ có thể mang lại cho mẹ một bức ảnh nhưng trẻ không nhìn vào khuôn mặt của mẹ mình khi mẹ chia sẻ niềm vui.
Trên đây là các dấu hiệu bệnh tự kỷ ở trẻ nhỏ để bố mẹ phát hiện sớm. Nếu bạn lo lắng về cách trẻ chơi, học, nói, hành động hay di chuyển hãy nói chuyện với bác sĩ nhi khoa hoặc bác sĩ tâm lý nhi. Trước khi đến các cuộc hẹn, bạn nên có một danh sách kiểm tra các cột mốc phát triển của trẻ và đọc trước những lời khuyên về cách nói chuyện với bác sĩ. Hãy nhớ rằng bạn là người hiểu con mình nhất và mối quan tâm của bạn dành cho con rất quan trọng. Nó sẽ giúp ích rất nhiều cho việc chẩn đoán khi bạn gặp bác sĩ. Nếu bạn vẫn không yên tâm sau khi nhận được những lời khuyên của bác sĩ, hãy tìm một ý kiến thứ hai. Đừng chần chừ vì hành động sớm sẽ tạo ra sự khác biệt.
