Theo tín ngưỡng dân gian thì Táo Quân có nguồn gốc từ 3 vị thần của Trung Quốc là thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ, sau này sang Việt Nam được Việt hóa với sự tích 2 ông 1 bà trở thành Thần Đất, Thần Nhà và Thần Bếp Núc. Mọi người đều biết đến ngày lễ Táo Quân vào ngày 23/12 âm lịch nhưng chắc hẳn ít người biết vì sao có lễ cúng Táo Quân vậy đối với những ai mong muốn tìm hiểu về lịch sử của các ngày lễ ở Việt Nam thì có thể xem qua về bài viết của mình nhé.
Sự tích về Táo Quân được mọi người truyền miệng và sau đó ghi chép lại tóm tắt nội dung tình tiết như sau: Chuyện kể về vợ chồng Trọng Cao và Thị Nhi, 2 người là vợ chồng với nhau đã mấy năm nhưng không có nổi một đứa con vì vậy mà nhà hay buồn phiền cãi cọ. Một hôm trong lúc nóng giận mất đi lí trí Trọng Lang đã đánh vợ khiến cô vợ buồn tủi khóc bỏ nhà ra đi sau đó gặp và phải lòng Phạm Lang, 2 người kết duyên vợ chồng. Trọng Cao sau khi hết giận thấy vợ mãi chưa trở về bèn đi tìm vợ nhưng không thấy. Chàng vẫn nhất quyết đi tìm vợ, bỏ hết công việc làm ăn, mang theo bạc đi khắp nơi tìm vợ nhưng bạc thì tiêu hết mà vợ vẫn chưa thấy bóng dáng, chàng đành phải đi ăn xin, một hôm chàng đi ăn xin thì vào đúng nhà của Thị Nhi.
2 người gặp nhau vui mừng nhắc lại chuyện xưa, Thị Nhi cảm thấy hối hận vì mình đã bồng bột bỏ nhà ra đi và nhận ra mình vẫn còn tình cảm với chồng cũ. Thị Nhi thấy thời gian sắp đến giờ Phạm Lang đi làm về bèn bảo Trọng Cao trốn vào đống rơm, Phạm Lang về nhà để đốt rơm lấy tro bón ruộng nên đã vô tình hại chết Trọng Cao. Thị Nhi từ trong nhà chạy ra thì việc đã rồi, Thị Nhi cảm thấy đau lòng vì mình đã hại chết Trọng Cao chạy vào đống rơm đang cháy, Phạm Lang thì vì thương vợ nên cũng nhảy vào chết theo. Ngọc Hoàng ở trên cao cảm động trước tình cảm vợ chồng của 3 người có thể sống chết vì nhau nên cho phép họ được ở bên nhau suốt đời, phong cho 3 người chức Táo Quân chịu trách nhiệm trông coi chăm nom nhà cửa, đánh giá phẩm hạnh của con người dưới trần thế.
Táo Quân là vị thần bảo về cuộc sống giữ lửa cho gia đình, bàn thờ Táo Quân thường được đặt ở nhà bếp, người Việt ta ngưỡng mộ tình yêu vợ chồng chung thủy của ông Táo mà lập bàn thờ hi vọng ông Táo sẽ giúp gia đình họ được ấm áp hạnh phúc, con cháu sung túc. Theo lệ xưa nói rằng vào ngày 23 tháng chạp âm lịch, Táo Quân phải bay về trời để bẩm báo Ngọc Hoàng tình hình của các hộ gia đình xảy ra ở dưới hạ giới. Vào đêm giao thừa thì ông Táo mới trở lại làm tiếp công việc trông coi bếp lửa của các gia đình. Bởi Táo Quân thường ở quanh bếp nhà nên tất cả tất xấu của con người ông đều biết hết, mọi người làm lễ cúng ông Táo, tiễn đưa ông Táo lên trời long trọng để cầu mong ông sẽ phù hộ cho gia đình sang năm mới nhiều may mắn, tiêu trừ ma quỷ.
Mâm cỗ cúng ông Táo gồm cỗ mặn, trầu cau, bánh kẹo, hương đèn, hoa tươi, rượu, hoa quả, áo mũ, hài Táo Quân, tiền vàng và 3 con cá chép sống. Mọi người thắp hương khấn bái cầu xin ông Táo ban phước cho gia đình, hương tàn sẽ đốt thêm một tuần hương nữa, sau đó đem đồ vàng mã đi hóa vàng, mang cá chép ra ao hồ, sông suối thả, lễ cúng này thường diễn ra vào buổi trưa. Ngày lễ Táo Quân khắp mọi nơi trên đất nước ta đều tổ chức lễ cúng đón mừng. Ngày lễ cúng Táo Quân là ngày chung của cả nước nhưng ở 3 miền cách cúng Táo Quân cũng có sự khác biệt, Miền Bắc mọi người cho một con cá chép vào trong chậu nước để chỉ cá hóa rồng đưa ông Táo về trời. Cá sẽ được thả ra sông khi cúng xong.ở miền Trung có lệ làm con ngựa giấy cho Táo cưỡi, ở Miền Nam thì người ta chuẩn bị quần áo, mũ, hài cho Táo quân.
Tùy từng điều kiện gia đình mỗi người là giàu hay nghèo mà các món ăn, mâm cỗ cúng sẽ thay dổi như xôi gà, đĩa thịt giò lợn, giò bò, thịt chân giờ, bát canh măng… cùng với các đồ lễ cúng chay như trầu cau, hoa quả, vàng mã… cúng Táo Quân. Khi cúng ông Công cần làm trong bếp, lúc cúng nên để bếp lửa cháy, làm một mâm cỗ tươm tất để cầu cả nhà yên ấm, no đủ. Có nhà sẽ đặt một mâm cỗ trong bếp và một mâm cỗ lên bàn thờ.
